Ο μύθος αυτός σώζεται σε τρεις παραλλαγές, η πιο γνωστή είναι της αττικής. Σύμφωνα με αυτήν ο βασιλιάς της Θράκης και γιός του Άρη Τηρεύς, βοήθησε τον βασιλιά της Αθήνας Πανδίωνα, στον πόλεμο κατά των Θηβαίων. Ο Πανδίωνας από ευγνωμοσύνη, του έδωσε για σύζυγο, την κόρη του Πρόκνη ή Αηδών. Το ζευγάρι απέκτησε γρήγορα ένα γιο, τον Ίτυ. Όταν ο Τηρεύς ξαναγύρισε στην Αθήνα διέδωσε τον ψεύτικο θάνατο της συζύγου του και ζήτησε από τον Πανδίωνα να νυμφευτεί την δεύτερη του κόρη την Φιλομήλα, το όνομα της σημαίνει «φίλη των κοπαδιών». Έτσι κατάφερε και ξεγέλασε την Φιλομήλα, την πήρε και την έκρυψε σε έναν στάβλο μέσα στο δάσος και για να μην ομολογήσει την αποτρόπαια πράξη του, της έκοψε την γλώσσα. Η Φιλομήλα όμως ήταν καλή υφάντρα και άρχισε να υφαίνει ένα φόρεμα που περιέγραφε τα βασανιστήρια της. Όταν το τελείωσε το έστειλε κρυφά στο σπίτι της αδερφής της. Η Πρόκνη όταν το έλαβε ήταν η νύχτα που γιόρταζε ο Διόνυσος. Έτρεξε στο δάσος απελευθέρωσε την αδερφή της και την έσυρε στην γιορτή μαζί με τις Βακχίδες. Πάνω στην έκσταση η Πρόκνη, κομματιάζει «τελετουργικά» τον γιο της Ίτυ (όπως έκαναν οι Τιτάνες στον Διόνυσο), τον βράζει σε μια χύτρα και τον προσφέρει σε «ιερό γεύμα» στον άνδρα της. Όταν κατάλαβε ο Τηρεύς τι του είχαν σερβίρει, με γυμνό σπαθί καταδίωξε και τις δύο αδερφές. Θα της είχε σκοτώσει εάν δεν είχε επέμβει ο Ζευς, που τους μεταμόρφωσε και τους τρείς σε πουλιά. Η Πρόκνη μεταμορφώθηκε σε αηδόνι. Οι Έλληνες θεωρούσαν πάντα το κελάηδισμα του, θρηνητικό τραγούδι. Στους θλιμμένους ήχους του αηδονιού ακούν τη φωνή της μητέρας που σκότωσε το παιδί της. Ο Τηρεύς μεταμορφώθηκε σε τσαλαπετεινό και η Φιλομήλα σε χελιδόνι, το πουλί που τιτιβίζει ακατάληπτα σαν να του έχουν κόψει την γλώσσα.
Ο Παυσανίας στα «Φωκικά» μας αναφέρει ότι στην Δαυλίδα τελέστηκε το «ιερό γεύμα». Εκεί το χελιδόνι δεν χτίζει φωλιά και δεν γεννάει τα αυγά του. Οι Φωκείς το δικαιολογούν πως η Φιλομήλα και ως πουλί ακόμα φοβάται τον Τηρέα και γι΄ αυτό απομακρύνθηκε από την χώρα του.
Το όνομα Λάμια ή Λαμώ σημαίνει: καταβροχθίζω («λαιμός» σημαίνει φάρυγξ). Η Λάμια είναι ένα μυθικό τέρας στην υπηρεσία της Εκάτης. Από τη μέση και επάνω είναι όμορφη γυναίκα και από τη μέση και κάτω ερπετό. Οι παραμάνες την αποκαλούν Λαμώ και Ακκώ, Αλφιτώ, Γελλώ, Καρκώ και Μορμώ αντί Μορμολύκη. Η Λάμια ήταν μία βασιλοπούλα στην Λιβύη, εκεί έδειχναν και το σπήλαιο όπου κατοικούσε. Ήταν λένε τόσο όμορφη, που ο Δίας την αγάπησε και έκανε μαζί της πολλά παιδιά. Αυτός ο έρωτας, προκάλεσε την οργή της Ήρας, με αποτέλεσμα να αφανίσει όλα της τα παιδιά, εκτός από τη Σκύλλα. Η Λάμια από την στεναχώρια και το μίσος της, έχασε την λάμψη και την ομορφιά της. Ο φθόνος την οδήγησε να κατασπαράζει τα παιδιά των άλλων μανάδων. Οι άνθρωποι της αποδίδουν τους αιφνίδιους θανάτους των βρεφών και θεωρούν πως αν την πιάσουν και της ανοίξουν την κοιλιά θα απελευθερωθούν από μέσα της, όλα τα παιδιά που κατάπιε. Έχει ακόμα την ικανότητα να βγάζει τα μάτια της και να παραμένει πάντα ξύπνια, ακόμα και όταν κοιμάται.
Επίσης η Λάμια είναι γνωστή και για τις ερωτικές της επιθυμίες και γι'αυτό πολλές εταίρες τις αποκαλούν Λάμιες. Η ικανότητα της να αλλάζει συνεχώς μορφές θυμίζει την τριμορφία της Εκάτης και την περίεργη σωματική κατασκευή της Σκύλλας. Η Λάμια έχει αυτό το χάρισμα όπως και άλλες θεότητες της θάλασσας, καθώς και μια άλλη τερατώδης μορφή, η Έμπουσα. Αυτό το όνομα είναι κάποτε απλώς μια άλλη ονομασία της Εκάτης, κάποτε όμως εμφανίζεται και ως ανεξάρτητη θεότητα.
Ο κόσμος μιλούσε για τις Λάμιες και τις Έμπουσες στον πληθυντικό αριθμό, πράγμα που σήμαινε πως τα δύο ονόματα έλεγαν το ίδιο πράγμα. Αν συναντήσει κανείς την Έμπουσα στην είσοδο του Κάτω Κόσμου, όπως συμβαίνει σε ένα έργο του Αριστοφάνη, θα αντικρίσει ή μια αγελάδα ή ένα μουλάρι ή μια σκύλα ή μια ωραία γυναίκα. Το πρόσωπο της λάμπει σαν φωτιά και το ένα της πόδι είναι χάλκινο. Άλλοι μιλούν απλώς για τα χάλκινα σανδάλια που η Εκάτη φορούσε ως «ταρταρούχος», δηλαδή ως εξουσιάστρια στα Τάρταρα. Άλλοτε όταν εμφανίζεται σαν εύθυμη θεά, φοράει χρυσά σανδάλια. Το άλλο πόδι της Έμπουσας είναι τόσο λερωμένο από την κοπριά του ζώου, που δεν μοιάζει με πόδι ζώου, αλλά σαν πόδι από κοπριά. Στο σημείο αυτό η μυθολογία παραχωρεί την θέση της στην αστειολογία.
Η λέξη Νύμφη δηλώνει ένα θηλυκό όν, με το οποίο ο άντρας γίνεται «νυμφίος», δηλαδή ευτυχισμένος και φτάνει στο σκοπό του ανδρισμού του. Ο χαρακτηρισμός αποδιδόταν σε μια θεά και σε ένα θνητό κορίτσι. Σε περίπτωση που έλεγαν ότι ένα ον είναι Νύμφη, αυτό δεν σήμαινε ότι είχε αποκτήσει και την αιωνιότητα των μεγάλων θεών.
Αιώνιες ήταν για παράδειγμα οι Νηρηίδες, που συγγένευαν με τις Νύμφες , αιώνιες όπως το στοιχείο τους, η θάλασσα. Οι Ναϊάδες ή Ναΐδες, οι Νύμφες των νερών που ανήκαν σε πηγές και όχι σε πολλά νερά, ζούσαν τόσο όσο και οι ίδιες οι πηγές. Λιγότερες ήταν οι Νύμφες που συνδέονταν με λιβάδια και δάση, ιδιαίτερα με μοναχικά δέντρα, όπως είναι οι Δρυΐδες ή Αμαδρυάδες. Αυτές πέθαιναν μαζί με τις δρύς τους. Υπήρχε ένας παλιός υπολογισμός για τη διάρκεια της ζωής των Νυμφών : «Εννιά φορές όσο ζουν οι άνθρωποι ζει η φλύαρη καρακάξα, το ελάφι ζει τόσο όσο τέσσερις καρακάξες, τρείς φορές όσο ένα ελάφι φτάνει το κοράκι, εννιά φορές όσο ζει το κοράκι ζει ο φοίνικας και δέκα φορές όσο ζει ο φοίνικας ζούν οι Νύμφες , οι κόρες του Διός».
Από όλους τους θεούς ο Ερμής μόνο ήταν γιός νύμφης που είχε θέση στον Όλυμπο και αυτό είχε αντίκτυπο στο στενό και μόνιμο δεσμό του με τις θεές που ονομάζονταν Νύμφες. Οι Νύμφες θήλαζαν τους θεούς και τους ήρωες, αντιπρόσωποι και σωσίες των μητέρων τους. Οι Νύμφες που δεν είναι ούτε άνθρωποι, ούτε αθάνατες, τρέφοντε με αμβροσία. Σέρνουν το χορό με τους θεούς και κάνουν έρωτα με τους Σιληνούς και τον Ερμή. Πεύκα, δρύς και έλατα μεγάλωναν στην γέννηση τους και ζούσαν όσο κι αυτές. Τα δέντρα αυτά δεν τολμούν να τα αγγίξουν με πέλεκυ οι θνητοί. 'Όταν όμως η μοίρα τους φέρνει το θάνατο τα όμορφα δέντρα πρώτα μαραίνοντε, χάνουν την φλούδα τους, σπάνε τα κλαδιά τους και έτσι η ψυχή των Νυμφών τους χάνει το φώς του ήλιου. Οι Νύμφες εμφανίζονταν με ωραίο πρόσωπο, ντυμένες με μακριά φορέματα, τις περισσότερες φορές τρεις μαζί (σαν τις Χάριτες), με τον Ερμή.
Οι Σιληνοί που πλαισίωναν την ομάδα, αντιπροσώπευαν και αυτοί το ανδρικό στοιχείο. Παριστάνονταν με μυτερά αυτιά, με οπλές και αλογοουρές. Είχαν επίσης ανθρωποφαλλική μορφή με πλακουτσωτά πρόσωπα και χυδαίους τρόπους. Να αναφέρουμε ότι ένας δάσκαλος του θεού Διονύσου ήταν Σιληνός. Ακόμα και οι θεϊκοί Σιληνοί και Σάτυροι πεθαίνουν. Στην Μ. Ασία διηγιούντε για έναν Σιληνό που μεθυσμένος, πιάστηκε αιχμάλωτος και αποκάλυψε βαθιές σοφίες. Λένε επίσης και για κάποιον Μαρσύα, που ήταν τόσο ανόητος που ήθελε να συναγωνιστεί στη μουσική με τον Απόλλωνα. Ο Μαρσύας νικήθηκε φυσικά από τον θεό και έβγαλε το τριχωτό του δέρμα. Δεν πρόκειται για κάτι το τρομακτικό, αν σκεφτούμε πως η ζωώδης περιβολή αποτελεί μονάχα την εξωτερική μάσκα.
Να αναφέρουμε και την υπόλοιπη παρέα που συνόδευαν τις Νύμφες και αυτοί ήταν οι Σάτηροι. Άνδρες με δέρμα τράγου που αγαπούσαν τις Νύμφες, χωρίς να τυμωρούντε γι αυτό, ενώ κάτι τέτοιο ήταν επικίνδυνο για κάποιον θνητό. Για παράδειγμα το ωραίο αγόρι Ύλας εξαφανίστηκε βγάζοντας νερό από το πηγάδι. Τον τράβηξε μέσα στο νερό μια Νυμφη ή μια τριάδα Νυμφών. Στην γλώσσα μας υπαρχει ο Νυμφόπληκτος, « αυτός που τον πήραν οι Νύμφες». Σε ξεχωριστή θέση με το ανθρώπινο γένος βρισκοντε οι Μελίες. Αυτές ήταν όμως παιδιά του Ουρανού και της Γαίας που ξεπετάχτηκαν από το αίμα του ακρωτηριασμένου πατέρα.
